Yunus Emre’nin hangi şiirini okursanız okuyun idrakin gücü yerelden genele açılır gider. O, Hakk’a âşıktır. Bî hakkın, hakkın hak sahibine teslimine âşıktır. O her şiirinde evrensel insan haklarına riayeti telkin etmiş. “AŞK İLE İSTER İDİK” adlı şiirinde de toplumsal hayatta uyulması gereken davranış biçimlerine dikkat çekmiş. Onun derdi insanın kendisini harap etmek kaygısıdır. İnsanın iki dünya saadetine erişip erişemeyeceği ümidinden ve korkusundan yoksun kalması endişesidir. Hak’tan mahrum kalmanın kaygısıdır. Gerisi onun için teferruattır.
Yunus Emre toplumsal yaşamda insanın hoşgörü ve dürüstlüğü üzerinde durmuş. Kılıktan kılığa çeşitli kisvelerle başkalarını kandırmanın iğrençliğini vurgulamış. Şu dizelerinde: “Girmiş surete geçer cümle işler düzer / Geri kendine söyler gevher ile bu kanı. Bu dünya bir pazardır suretler dükkân olmuş / Bu dükkâna giren oldur satan bu kanı. Niceler kayırır bunca malım kaldı der / Veren odur alan sormaz nedir ziyanı. Yunus imdi sen senden ayrı değilsin candan / Sen sende bulmaz isen nerde bulasın anı” diyen Yunus Emre toplumun dünya halini pazaryeri dükkânları benzetmesiyle tasvir etmiş. Toplumsal yaşamda iyilik ve kötülüklerden söz etmiş.
Yunus Emre dürüst iş, doğru söz, tevazu, sevgi ve hoşgörülü yaşamakla istikbale yürünebileceği şiarını dile getirmiş. Hülasa, ahlaki değerleri işlemiş. Toplumdaki karakter yapılarını ele almış. Ahlaki değerlerin kalitesi toplumsal yaşamda belli olur. Kişinin değer kazanışı ya da kaybı ahlaki değerlere bağlıdır. Beşeri ilişkilerin düzgün işlemesini sağlayan ahlak kurallarıdır. Ahlak kurallarının uygulandığı toplumlarda zorbalar toplum üzerine tahakküm kuramaz! Mazlumlar mağdur olmaz! Adalet ve insafın olmadığı yerde ahlaksızlık kol gezer. Ahlaki değerler yozlaşınca çıkar çatışmaları başlar. Büyük balık küçük balığı yutar misali güçlü, zayıfı sömürür. Güçlü zayıfı ezmeye başladığında da dünyanın dengesi bozulur.
Yunus Emre, farklı kisveyle hileli işlerin insani ve ilahi değerlerle uyuşmayacağı uyarısını yapmış. Kuzu postu bürünmüş kurt örneği davranışın akıbette hüsran olacağına işaret etmiş. Üç günlük dünya ömrü yalana, iftiraya, hileye, tuzağa değer mi? Dünya bir pazardır. İsteyen istediğini satar ama sonuçlarına katlanır. Kimler geldi geçti bu dünya pazarından. Kimler dükkân açıp kapadı. Kimler neler alıp sattı. Kim ne satarsa satsın kendi karakter yapısıyla satar. Bazılarının dükkânında da dürüst iş, doğru sözle satılır. Bazıları da yemin, yalan, iftira, gıybet, hile, kıskançlık gibi kötü hasletle satar. Toplumsal düzeni bozan ahlaksızlıktır. Ahlaki değerlerin bozuk olduğu toplumların vay haline!
Kutlarım! Doğru tartan, düzgün ölçü ile alım satım yapanları… Toplumsal yaşamla alakalı Allah, Araf suresi ayet 23’den 29’un mealinde özetle Âdem ile Havva, cennetten atıldıklarında: “Ey Rabbimiz! …Sen, bizi merhamet edip bağışlamazsan biz ziyana uğrarız” dediler… Allah: “Sizin için yeryüzünde yerleşim ve geçim takdir edildi… Orada yaşayıp orada ölecek ve oradan çıkarılacaksınız… Bakın, ayıp yerlerinizi örtecek giysi indirdik. Ama takva elbisesi hepsinden hayırlısıdır. Bu düşünüp ibret almanız için Allah’ın ayetleridir… De ki: Allah, edepsizliği emretmez… Rabbim adaleti ve insafı emretti.” buyurdu. Allah’ın tavsiye ettiği takva elbisesini giymeli. İnsan, bir gün Azrail ile yüz yüze gelecek. Kim, Azrail’le hangi yüz ve hangi kisve ile karşılaşmayı arzu ediyorsa o yüz, o kisve ile yaşamalı.
Ölçüyü ve tartıyı adaletle tutanın sözü doğru, işi düzgün olur. Ölçü ve tartıyı Allah’ın öfkesini unutmadan tutan bereket ve merhamete layık olur. Araf 56, 85, 88 ve 89’un mealinden özetle “…Korku ve ümitle Allah’a kulluk edin. İyilik yapanlara Allah’ın rahmeti yakındır… Medyen halkına Şuayb Peygamber: “Ey kavmim! Allah’a kulluk edin, ölçüyü-tartıyı tam yapın, insanların hakkına tecavüz etmeyin, yeryüzünde bozgunculuk yapmayın… Kavmin ileri gelenlerinden bir grup: “Ey Şuayp! Seni ve sana inananları memleketimizden çıkaracağız. Ya da bizim dinimize dönersiniz… Şuayp’i yalanlayanlar zarara duçar oldular.” buyurdu. Ölçü ve tartıyı tam yapmak hususunda peygamberini dinlemeyen Medyen halkı yaptıkları hile nedeniyle top yekûn helâk oldular. Doğru söz söylemek, dürüst iş yapmak, adaletle davranmak aşk ister aşk! Sözü doğru, işi düzgün ve adil olanı Allah merhamet ve bereketine gark etsin, diyelim!
Ömrünüz uzun, kazancınız bereketli olsun! Hoşça kalın! Dostça kalın!
Yunus Emre GÜLLÜ - 01 NİSAN 2023 / Milli irade